راه باریک آزادی

مشاهدهٔ ویدئوی تحلیل کتاب در یوتیوب

راه باریک آزادی اثر تحسین شدهٔ دیگری از دارون عجم اوغلو و جیمزای. رابینسون نویسندگان کتاب موفق چرا ملت‌ها شکست می‌خورند است که با ترجمه سید علیرضا بهشتی شیرازی و جعفر خیرخواهان ترجمه شده و توسط انتشارات روزنه به چاپ رسیده است. در این اثر نگارندگان به دنبال پاسخ یکی از پرسش‌های اساسی جوامع مختلف هستند؛ اینکه چرا برخی از کشورها دارای آزادی‌های بیشتر هستند و برخی دیگر همچنان زیر سایه سرکوب‌های سیاسی و استبداد باقی مانده‌اند. دارون عجم اوغلو و جیمز رابینسون با بررسی علل پیدایش یا عدم پیدایش فضای آزادی با تلاش درجهت پیدا کردن رویکردی مناسب برای به‌دست آوردن آزادی و تداوم آن اثری را پدید آورده‌اند که آن را «راه باریک آزادی» نامیده‌اند.

 راه باریک آزادی، ادامه چرا ملت‌ها شکست می‌خورند

با مطالعه و بررسی این کتاب می‌توان به‌خوبی مشاهده کرد که نگارندگان راه باریک آزادی از تجربهٔ خود در کتاب معروف چرا ملت‌ها شکست می‌خورند بهره برده‌اند، کتابی که آن را با یکی از بزرگ‌ترین آثار تاریخ، یعنی «ثروت ملل» آدام اسمیت مقایسه کرده‌اند. دارون عجم اوغلو و رابینسون در «چرا ملت‌ها شکست می‌خورند» به بررسی عللی پرداخته‌اند که منجر به توسعه سیاسی و اقتصادی کشورها شده و به نقش شکل‌گیری نهادها در این روند توجه نشان داده‌اند. آنها درواقع تشکیل نهادهای موثر یا توسعه سیاسی را شرط لازم برای رسیدن به شکوفایی اقتصاد و آزادی‌های اجتماعی عنوان کرده‌اند. حال در کتاب راه باریک آزادی روی موضوع اصلی که همان آزادی است تمرکز کرده‌اند.

 آزادی از دیدگاه عجم اوغلو و رابینسون

همانطور که گفته شد عجم اوغلو در کتاب راه باریک آزادی به دنبال پاسخ به یکی از اساسی‌ترین سوال‌های جوامع درمورد آزادی است. شبیه به همان سوالی که در کتاب قبلی‌شان به آن پرداخته‌اند. سوال چرا ملت‌ها شکست می‌خورند؟ به چرا ملت‌ها آزادی ندارند؟ تبدیل شده است. از نظر عجم اوغلو و رابینسون آزادی امری طبیعی در کشورها حساب نمی‌شود و مانند تیغه‌ای دولبه بین اقتدارگرایی مطلق و هرج و مرج و آشوب عمل می‌کند. عجم اوغلو در این کتاب آزادی را به‌عنوان تلاشی برای ایجاد تعادل بین این دو رکن طبیعی جامعه می‌داند که بایستی در معادلات سیاسی و اقتصادی رعایت شود. نکتهٔ مهم‌تری که در کتاب راه باریک آزادی عنوان می‌شود این است که محافظت از آزادی خود به اندازه تحقق آن در جامعه اهمیت دارد. از این‌رو مباحث این کتاب صرفا متوجه جوامعی نیست که به دنبال آزادی می‌گردند بلکه کشورهای توسعه‌یافته و پیشرفته نیز مخاطب راه باریک آزادی هستند.

 نظر اقتصاد دانان درباره کتاب راه باریک آزادی

کتاب جدید دارون عجم اوغلو و رابینسون مانند چرا ملت‌ها شکست می‌خورند مورد ستایش و تحسین بسیاری از اقتصاددانان و تحلیلگران علوم اجتماعی قرار گرفته‌است، به صورتی که بسیاری آن را دستاوردی تاریخی قلمداد می‌کنند. برندگان جایزه نوبل اقتصاد سال‌های مختلف لب به ستایش راه باریک آزادی گشوده‌اند.

«راه باریک آزادی سفری است جذاب از دل قاره‌ها و در طول تاریخ بشر که ما در این راه اجزای شکل‌دهنده آزادی را پیدا می‌کنیم. در این دوران هیچ تحقیقی مهم‌تر از تحقیق درمورد آزادی وجود ندارد، و کتابی بالاتر از این کتاب نیست. »

جورج آکرلوف، برندهٔ جایزه نوبل اقتصاد در سال ۲۰۰۱

«دربرابر چالش‌هایی که در برابر دموکراسی جوامع ما وجود دارد، بایستی چه رویکردی داشته باشیم؟ این کتاب فوق‌العاده با ارائه رویکردی ساده اما در عین حال قوی انتخاب‌های جایگزین برای حکومت‌های اجتماعی پیش روی ما می‌گذارد. برای آن که بین حکومت و جامعه تعادل برقرار باشد یا به عبارتی برای آنکه در این مسیر باریک باقی ماند و از گزند سقوط در دام دیکتاتوری دوری جست، باید بسیار هشیار باشیم. »

بِینت هولمِستروم، برنده جایزه نوبل اقتصاد در سال ۲۰۱۶

 توصیف بخشی از کتاب راه باریک آزادی

در این کتاب دارون عجم اوغلو می‌کوشد تا با پیش کشیدن برخی از افسانه‌ها و داستان‌ها تصویر روشن‌تری از وضعیت آزادی و روابط بین حکومت و جامعه به دست دهد. در جایی از کتاب به بخشی از داستان آلیس در سرزمین عجایب برمی‌خوریم که بین آلیس و ملکه سرخ مسابقه دو انجام می‌شود. آلیس با آنکه نمی‌داند دقیقا از کجا مسابقه شروع شده متوجه می‌شود که مدام از جلوی یک درخت رد می‌شود که پس از فرمان ایست این شک با تایید ملکه به یقین تبدیل می‌شود.

آلیس که انرژی زیادی را از دست داده و نفس نفس می‌زند، گلایه می‌کند که در دنیای خودش با این میزان از دویدن قطعا به جاهای دورتری می‌رسید. پاسخ ملکه به او تامل برانگیز است؛ او با تنبل خطاب قرار دادن مردم دنیای واقعی می‌گوید برای آنکه آلیس در جایی که قرار داشته بماند بایستی تا می‌تواند بدود. این پاسخ به خوبی از اهمیت نگاه‌داری تعادل بین حکومت و جامعه و حفظ آزادی می‌گوید، یا به قول هولمستروم همان هشیار بودن در مسیر باریک.

در مقابل اثر ملکهٔ سرخ افسانه لویاتان را داریم که از اهمیت تلاش برای سرعت بیشتر برای رسیدن به آزادی بیشتر سخن می‌گوید، یعنی همان دویدن در دنیای واقعی که هرچه سریعتر به پیش بتازیم به مکان‌های دورتری دست می‌یابیم. در این دیدگاه مردم باید سرعت مناسبی داشته باشند و خودشان را به لویاتان برسانند وگرنه لویاتانی که مقید بود تبدیل به موجودی مستبد می‌شود. در عین حال جامعه خود به لویاتانی نیاز دارد که همواره به پیش بتازد و متوقف نشود. همزمانی نیاز به همگام بودن جامعه و توقف ناپذیر بودن لویاتان به خوبی نیاز به تعادل بین جامعه و حکومت برای دستیابی به آزادی را تصویر سازی می‌کند. اگر مردم همگام نباشند استبداد پدید می‌آید و اگر لویاتان بایستد هرج و مرج خواهیم داشت.

 سخن آخر

دنیای این روزها دنیایی است پر از اتفاقات غیرقابل پیش‌بینی که نیاز به آزادی را برای ما بیش از پیش جدی می‌کند. همانطور که سیدعلیرضا بهشتی شیرازی مترجم این کتاب در معرفی راه باریک آزادی به آن اشاره می‌کند، در این دوران دالان آزادی باریک‌تر و صعب‌العبورتر نیز شده است. تحقیقات نشان داده است در ۱۵ سال اخیر با وجود افزایش رفاه جوامع، وضعیت آزادی‌های سیاسی و اجتماعی روند نزولی داشته است. بیرون از این مسیر سخت تنها ویرانی و استبداد منتظر ماست و نمی‌توان انتظار داشت در پس آن رفاه، امنیت و بهره‌وری به‌دست آمده پاس داشته خواهند شد.