سال 1403

ژانر شعر

ژانر در لغت به معنی قسم و گونه است. kind, type, form، genreاز واژه­های انگلیسی معادل با «ژانر» هستند. واژه gener که از زبان فرانسه گرفته شده به عنوان اصطلاحی خاص برای نوع ادبی پذیرفته شده است. در ایران نیز اکثر محققان از آنگاه که شروع به کار بر روی انواع ژانر کرده­اند، آن را در دو بخش نظم و نثر دنبال کرده و در هر کدام از این دو بخش، انواع را به لحاظ صورت یا محتوا و گاه نیز از هر دو شکل صورت و محتوا برای تقسیم و تحلیل انواع استفاده نموده­اند. در انواع ادبی یا ژانر شعر هدف اصلی، طبقه­بندی کردن اشعار از نظر مادّه (معنی) و صورت (قالب و شکل و لفظ) آن­ها می­باشد. ارسطو وافلاطون در گذشته آثار ادبی را به طور کلّی به سه نوع یا ژانر عمده یعنی غنائی یا عاشقانه، حماسی و نمایشی تقسیم کرده­اند.

ژانر شعر در ایران چگونه تقسیم­بندی می­شود؟

باید دانست که آثار ادبی ایرانی کاملا با اصول و قواعد انواع ادبی غرب هماهنگ نیست اما می­توان آثار ایرانی را در انواع زیر طبقه­بندی کرد:

غنایی: بخش تغزل قصیده و غزل و همه جنبه­های مربوط به بیان عواطف و احساسات؛ خواه عاشقانه خواه غیر­عاشقانه مانند شرح آلام روزگار. مانند بخش بزرگی ازآثار سعدی و. .

حماسی: آثار مربوط به فخر و مدح مانند شاهنامه فردوسی

هجایی (هَجوی): طنز­ها و تمسخر­ها مانند آثار عبید زاکانی

روایی: مانند توصیفات و آثار وصفی

تعلیمی: آثار مربوط به پند­ها و اخلاق

ژانر غنایی

شعر غنایی در لغت به معنای آواز خوانی، سرود و نغمه است و در اصطلاح به شعری گفته می­‌شود که بیان‌­گر عواطف و احساسات شخصی شاعر باشد. به عبارتی، لذت­‌ها، شادی‌­ها، دنیای آرمانی، یأس­‌ها و نا­امیدی‌­ها، تمام اندیشه‌­هایی است که درون­مایه­ی شعر غنایی را تشکیل می­‌دهد. این نوع ادبی، از ژانر­های ادبیِ پر­طرفدار در ادبیات فارسی است؛ به گونه­‌ای که شاید بتوان گفت هیچ شاخه‌­ای از اشعار روایی و آثار ادبی، جذاب­‌تر و پر­کشش‌­تر از قصه­‌های عشقی نیست و همه انواع ادبی، از مدح و تغزل گرفته تا پند و اندرز، وصف، مرثیه، ساقی­‌نامه و غیره، در این نوع ادبی گرد آمده است. رواج قصه­‌های عاشقانه در ادب فارسی تا آن­جا بود که منظومه­‌های بزمی و عاشقانه فراوانی به واسطه شعرای زبان فارسی سروده شد.

شعر غنایی در سه شکل کوتاه (رباعی و دوبیتی)، متوسط (غزل و قطعه) و بلند (مثنوی) جلوه می‌­کند. انواع متداول شعر غنایی و موضوعات آن در شعر فارسی عبارت است از سوگ‌­نامه یا مرثیه، شادی­‌نامه، مدیحه، اشعار مذهبی، وصف طبیعت و شعر­های عاشقانه که در قالب‌­های متفاوت مثنوی، تک بیت، رباعی، مستزاد و غزل سروده شده است.

شعر غنایی در دو معنی به کار می­رود: اشعار احساسی و عاطفی و اشعار عاشقانه. در ادبیات، بیشتر معنی دوم معروف است و بنابراین ما محور بحث را بر آن قرار می­دهیم.

ژانر عاشقانه

شعر عاشقانه ظریف‌­ترین و جذاب‌­ترین فرم برای بیان احساسات است که در آن ماجرای عشقی برای شاعر مهم‌­تر از ماجرای روایی می­باشد و در ادبیات ایران و جهان جایگاه ویژه­ای دارد. هنر به‌کار­گیری کلمات در شعر عاشقانه آن را از سایر انواع ادبی متمایز می‌­کند. در دوره‌­های تاریخی مختلف انواع مفاهیم عاشقانه در قالب شعر ارائه شده‌­اند و امروزه اشعار عاشقانه از مهم­‌ترین میراث ادبی کشور­ها به شمار می­‌آیند.

در ژانر اشعار، آثاری که به شکل عاشقانه نوشته شده، جایگاه ویژه­ای را به خود اختصاص می­دهد. از این گذشته، این یک ژانر ویژه است که در تقاطع ادبیات و موسیقی قرار دارد. به عنوان یک قاعده، این یک اثر شاعرانه کوچک است که به موسیقی عرضه می­شود.

منشأ ژانر عاشقانه

برخی از منتقدان اصل اشعار عاشقانه را به روابط مرد و زن در دوران مادر­سالاری – که جامعه تحت حکومت زن بود مربوط کرده­اند و اشعار عاشقانه را همان ستایش­ها و اذکاری دانسته­اند که مردان برای زن حاکم بر قبیله یا جامعه می­سروده و می­خوانده­اند. به این‌ترتیب در عصر الاهگان و در باب انواع مونث و در دوره­ای که ریاست جوامع کشاورزی به عهده زنان بوده است، مدایح و اورادی در ستایش ایشان رواج داشته است که بعد­ها به صورت سنن ادب غنایی در آمده است.

انواع ژانر عاشقانه در ایران

اشعار عاشقانه در ادبیات ما سه نوع است، یا با معشوقی زمینی مواجهیم؛ مثلا در تغزل قصاید یا غزلیات عاشقانه مثل غزلیات سعدی و یا با معشوقی آسمانی مثل غزل‌­های عارفانه و معنوی مولانا و گاه با معشوقی که گاهی زمینی است و گاهی آسمانی و نه این است و نه آن، مثل بیشتر غزل‌­های حافظ.

معرفی چند منظومه عاشقانه

در ادبیات فارسی کهن چندین منظومه عاشقانه درخشان وجود دارد؛ مانند ویس و رامین از فخرالدین اسعد گرگانی، خسرو و شیرین و لیلی و مجنون نظامی گنجوی. موضوع اصلی این منظومه‌­های داستانی، بیان حالات و احساسات مربوط به «وصال» و «فراق» است.

همچنین از شعرای عاشقانه­سرای معاصر می­توان به رهی معیری، هوشنگ ابتهاج، فروغ فرخزاد، فریدون مشیری، فاضل نظری و اشاره کرد.

کتاب‌های پرفروش شعر

کتاب‌های جدید شعر